Stworzenie zdrowego i zrównoważonego systemu żywnościowego jest zadaniem długim i pełnym wyzwań, ale jest konieczne dla dobrostanu ludzi i planety. Uczenie się na podstawie przeszłych doświadczeń nie polega na zwykłym powtarzaniu, ale na adaptacji, na wykorzystaniu wiedzy z przeszłości do kształtowania innowacji przyszłości. Chodzi o uznanie, że zmiana nie jest nagłą rewolucją, ale procesem ewolucyjnym, delikatną równowagą między zachowaniem naszej kultury żywnościowej przy jednoczesnym zapewnieniu zrównoważonego rozwoju.
Wzywa do połączenia symfonii głosów, ekspertów i zainteresowanych stron, w tym rolników, naukowców, decydentów, nauczycieli i konsumentów, aby połączyli siły, a każdy z nich wniósł swoją unikalną wiedzę specjalistyczną, aby zaaranżować udaną transformację. Badaczka i adiunkt Katarzyna Brukało, dietetyczka kliniczna i specjalistka ds. zdrowia publicznego ze Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, przedstawia nam kilka wiodących przykładów wzajemnej współpracy z całej Europy i pokazuje, dlaczego zintegrowane, międzynarodowe wysiłki są niezbędne do przekształcenia naszego środowiska żywnościowego .
Ustanowienie zrównoważonego i zdrowego systemu żywnościowego to maraton, a nie sprint. Często może to być długa droga, a zmiany wymagają czasu silna wzajemna współpraca między sektorami, w tym przedstawicielami przemysłu, pracownikami służby zdrowia, edukatorami i ministerstwami, żeby wymienić tylko kilka. Aby jednak w sposób odpowiedzialny tworzyć i faktycznie kształtować skuteczne inicjatywy międzynarodowe, ważne jest, aby uczyć się na przeszłych doświadczeniach, które umożliwiły wymianę doświadczeń i dostosowanie sprawdzonych praktyk.
Aby jednak zapoczątkować tę zmianę i wspierać środowisko zdrowej żywności, musimy zagłębić się w obecną rzeczywistość naszych wyborów żywieniowych i zadać sobie pytanie: „Na jakim etapie jesteśmy teraz?”.
Eksperci w całej Europie dokładnie dokonują przeglądu istniejących programów i rozwiązań, a ten wspólny wysiłek trafił na scenę europejską dzięki dwóm przełomowym inicjatywom: Wspólne działanie w zakresie żywienia i aktywności fizycznej (JANPA) i Projekt wspólnego działania na rzecz równości w zdrowiu w Europie (JAHEE). Inicjatywy te skupiają się w szczególności na zapewnieniu wszystkim osobom sprawiedliwych i równych szans na osiągnięcie optymalnego stanu zdrowia.
Zrównoważony rozwój w czasach kryzysu: kluczowa jest współpraca międzynarodowa
Globalny system żywnościowy stoi przed szeregiem ekstremalnych wyzwań, od zmian klimatycznych, otyłości po brak bezpieczeństwa żywnościowego. Nie możemy nie doceniać wzajemnego powiązania tych wyzwań, a pokonanie ich wymaga wieloaspektowego podejścia. Dlaczego jednak współpraca międzynarodowa jest istotnym czynnikiem w rozwiązywaniu tych problemów?
Aby społeczeństwa mogły budować bardziej zrównoważone i odpowiedzialne środowisko żywnościowe, współpraca międzynarodowa zapewnia jasną odpowiedź i stanowi silną platformę dla krajów do dzielenia się wiedzą, doświadczeniem i zasobami, umożliwiając im opracowywanie i wdrażanie skutecznych rozwiązań. Dzięki współpracy kraje mogą przełamać bariery, w tym zrozumienie potrzeb i pragnień ludzi, dostęp do danych i zdolność do przedkładania potrzeb krótkoterminowych nad długoterminowy zrównoważony rozwój. Dzięki wzajemnej współpracy możliwe jest przyjęcie zrównoważonych praktyk, które promują ochronę środowiska, bezpieczeństwo żywnościowe i żywienie dla wszystkich.
W ostatnich latach Europa, podobnie jak większość świata, stanęła w obliczu wielu kryzysów, od pandemii, wojny na Ukrainie, rosnących kosztów życia po gwałtownie rosnące ceny energii. Takie kryzysy skłoniły nas do ponownego przemyślenia struktur naszego systemu żywnościowego. Jednak możliwość zapewnienia pożywnej i zdrowej żywności w takich czasach stwarza nowe wyzwania. Nad Morzem Bałtyckim trwa rewolucja gastronomiczna. The „Innowacyjne strategie dla cateringu publicznego: rozszerzenie zestawu narzędzi dotyczącego zrównoważonych posiłków publicznych, StratKIT+” Inicjatywa pomaga uczynić zamówienia i usługi w zakresie żywienia publicznego bardziej zrównoważonymi. Narzędzia zapewniają oparte na doświadczeniu porady lokalnym władzom publicznym, dostawcom usług cateringowych, stołówkom szkolnym i innym podmiotom zajmującym się posiłkami publicznymi na temat sposobów przejścia na bardziej zrównoważone posiłki publiczne. Zwiększa adaptację gmin do zmian w czasach kryzysu. Opracowany plan zarządzania posiłkami kryzysowymi pozwoli Ci np. przygotować się na sytuacje kryzysowe, a następnie wdrożyć rozsądne rozwiązania zamiast spontanicznych i chaotycznych działań.
Wpływ COVID-19
Skutki zdrowotne pandemii Covid-19 wywarły trwały wpływ na ludzi na całym świecie, wpływając zarówno na ich samopoczucie psychiczne, jak i fizyczne. Jedną z najbardziej niepokojących konsekwencji jest znaczny wzrost otyłości i nadwagi wśród młodszych grup wiekowych, co można przypisać różnym czynnikom. Zamknięcie szkół i odwołanie zajęć pozalekcyjnych doprowadziło do spadku aktywności fizycznej wielu dzieci i młodzieży. Ograniczenia finansowe, z jakimi borykają się rodziny, utrudniają również dostęp do pożywnych opcji żywnościowych, a także powszechny stres i niepokój w wyniku pandemii, która odcisnęła piętno na dzieciach i ich rodzinach, potencjalnie prowadząc do niezdrowych nawyków żywieniowych i przyrostu masy ciała.
Jednak pomimo wzrostu nadmiernej masy ciała wśród dzieci i młodzieży, istniały pozytywne strony. Pandemia stworzyła ogromną okazję do wsparcia istniejących wysiłków na rzecz rozwiązania tego problemu, w tym utworzenia inicjatywy Best Re-MaP, wspólnego działania, którego celem było wdrożenie sprawdzonych najlepszych praktyk żywieniowych, a my, w Polsce, uczestniczyliśmy w tej inicjatywie i wdrożyliśmy dwa zajęcia.
Jednak w Polsce mamy do czynienia z rosnącą epidemią nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży. Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 32% polskich dzieci w wieku 7-9 lat ma nadwagę lub otyłość, plasując Polskę na 8. miejscu wśród badanych krajów w Europie. Jest to poważny problem zdrowia publicznego, ponieważ otyłość może prowadzić do wielu problemów zdrowotnych, w tym chorób serca, cukrzycy i raka.
Jednakże polski rząd podejmuje działania mające na celu rozwiązanie tego problemu, wdrażając szereg działań, takich jak podatek od napojów słodkich (w tym napojów „zero” i energetycznych) oraz regulacje dotyczące żywienia w szkołach i przedszkolach, oceniające, jakie produkty są dostępne w szkolnych sklepach i automaty. Jednak takie środki nie wystarczyły, aby powstrzymać falę otyłości u dzieci.
Polityka rządu jest kluczowa
Oczywiście kluczową rolę odgrywają rządy w całej Europie zwiększanie zdrowego środowiska i zachęcanie do zdrowszych wyborów. Aby opracować skuteczne rozwiązania problemu otyłości i chorób związanych z dietą, takich jak cukrzyca i choroby serca, a co za tym idzie, promować zdrowe środowisko życia, konieczna jest zdecydowana polityka. Monitorowanie poziomu i skuteczności polityk rządowych jest niezbędne dla zapewnienia postępu w kierunku lepszego zdrowia żywieniowego.
A przydatne narzędzie w ocenie polityk krajowych mających wpływ na środowisko żywnościowe był ŻYWNOŚĆ-EPI. Narzędzie to identyfikuje działania priorytetowe mające na celu stworzenie środowiska zdrowej żywności w Europie i służy do pomiaru poprawy polityk na szczeblu UE ukierunkowanych na środowisko żywności w państwach członkowskich UE.
Nowe standardy zamówień publicznych żywności
Chociaż rządy odgrywają kluczową rolę w promowaniu zdrowszego środowiska życia, instytucje publiczne, takie jak żłobki i szkoły, również mają klucz do kształtowania nawyków żywieniowych dzieci i młodzieży. Posiłki serwowane w tych placówkach powinny być pożywne, zrównoważone i niedrogie oraz kształtować zdrowe nawyki żywieniowe już od najmłodszych lat.
Dostrzegając wagę tej roli, polskie instytucje publiczne wdrożyły nową inicjatywę Best Re-MaP, wyznaczającą standardy zakupów żywności spełniające to kryterium. Rząd przygotował także projekt tzw kompletny przewodnik ułatwiający proces zakupu żywności, która opiera się na ramach prawnych obowiązujących w Polsce, z silnym naciskiem na kryteria jakości i zrównoważonego rozwoju. Podręcznik przeznaczony jest dla urzędników zatwierdzających oraz osób zajmujących się (i zainteresowanych) żywieniem szkół i przedszkoli.
W instrukcji znajdują się wskazówki dotyczące:
- Wybierz dostawców żywności które spełniają wysokie standardy jakości i zrównoważonego rozwoju.
- Negocjuj umowy z dostawcami żywności, aby zapewnić, że ceny są uczciwe i że żywność spełnia potrzeby żywieniowe dzieci i młodzieży.
- Wdrażanie i monitorowanie procedur zamówień żywności aby zapewnić ich skuteczność i efektywność.
Oczekuje się, że to działanie Best Re-MaP będzie miało znaczący wpływ na zdrowie i dobre samopoczucie polskich dzieci i młodzieży, ponieważ promuje zdrowe odżywianie w instytucjach publicznych i wspiera zdrowszą przyszłość następnego pokolenia.
Detektywi żywności: co znajduje się w jedzeniu, które jemy i jak to się zmienia?
Wszyscy stanęliśmy przed wyzwaniem tłumaczenia etykiet żywności, stojąc w przejściu w supermarkecie. Ale dlaczego zrozumienie zawiłości informacji o wartościach odżywczych jest tak istotne?
Zrozumienie składu odżywczego żywności dostępnej na rynku – tej produkowanej, pakowanej i sprzedawanej do spożycia, takiej jak posiłki gotowe do spożycia – oraz tego, jak zmienia się on w czasie, jest dla nas niezbędne do podejmowania świadomych wyborów żywieniowych i osiągania optymalnego zdrowia; i na tym właśnie skupiała się inicjatywa Joint Action Best-ReMaP.
Oczywiście, jeśli chodzi o zrozumienie dostępnej żywności i jej składu, może nam ona pomóc, jako pracownikom służby zdrowia, zrozumieć spersonalizowane odżywianie, monitorować stan zdrowia i zwiększać świadomość na temat ukrytych składników odżywczych, takich jak niezdrowe tłuszcze, cukry i sód, które często występują w organizmie. w ultraprzetworzonych produktach spożywczych.
Na szczęście standaryzacja gromadzenia i przetwarzania danych umożliwiła stworzenie kompleksowego rozwiązania europejska baza danych żywności, dotychczasowy Eksplorator etykiet żywności i napojów (FABLE), co zapewnia cenny wgląd w profile odżywcze żywności dostępnej na rynku.
Ta baza danych zapewnia naukowcom możliwość monitorowania jakości produktów spożywczych w czasie oraz oceny, jak zmienia się skład produktów i jaki wpływ ma taka zmiana składu na zdrowie publiczne. Dostarcza także spostrzeżeń pozwalających zrozumieć jak producenci dostosowują się do nowych warunków do wymagań rynku, ograniczeń ekonomicznych i oczekiwań konsumentów.
Jednak nie tylko badania mogą przynieść korzyści z takiej bazy danych. FABLE jest także cennym narzędziem dla państw członkowskich i całego europejskiego rynku żywności. To może pomóc decydentom w opracowaniu polityk opartych na dowodach promowanie zdrowego odżywiania i reformulacji żywności. Może również pomóc producentom zrozumieć potrzeby konsumentów i odpowiednio dostosować swoje produkty. Jak więc dokładnie działa FABLE? To może:
- Zidentyfikuj kategorie niezdrowej żywności: Decydenci mogą wykorzystać FABLE do identyfikacji kategorii żywności o dużej zawartości niezdrowych składników, takich jak sól, cukier i tłuszcze nasycone. Następnie mogą opracować ukierunkowane polityki mające na celu ograniczenie zawartości tych składników w produktach spożywczych.
- Zmień gusta: Producenci mogą wykorzystywać FABLE do śledzenia zmian preferencji konsumentów w czasie. Informacje te mogą pomóc im w opracowaniu nowych produktów spełniających potrzeby konsumentów.
- Wpływ na wybory żywieniowe: Naukowcy mogą wykorzystać FABLE do zbadania wpływu zmiany składu na zdrowie publiczne. Mogą na przykład śledzić, jak zmiany w składzie odżywczym produktów spożywczych wpływają na częstość występowania otyłości i innych chorób przewlekłych.
Tworzenie wspierających środowisk
Oprócz wiedzy o żywieniu, wspieranie wspierającego środowiska, które umożliwia jednostkom dokonywanie świadomych wyborów żywieniowych, ma ogromne znaczenie dla optymalizacji ogólnego dobrostanu i zdrowia.
Fińska praktyka „Inteligentna rodzina”. jest najlepszym przykładem inicjatywy wspierającej tworzenie zrównoważonego środowiska żywnościowego dla dzieci i młodzieży. Praktyka opiera się również na międzynarodowych badaniach i najlepszych praktykach i angażuje całą rodzinę, a także pracowników służby zdrowia i nauczycieli.
Praktyka „Smart Family” wspiera dzieci i młodzież z nadwagą lub otyłością oraz ich rodziny stworzyć wspierające środowisko, ściśle współpracując z personelem klinicznym lekarzy pierwszego kontaktu i nauczycielami.
Razem silniejsi: myślcie globalnie, działajcie lokalnie
Jak wspomniano w całym artykule, podejmuje się już szereg inicjatyw mających na celu promowanie zrównoważonych systemów żywnościowych i odpowiedzialnego środowiska żywnościowego. Inicjatywy te, choć realizowane w różnym czasie i miejscu, uzupełniają się i wzmacniają swoje pozytywne oddziaływanie.
Zrównoważony system żywnościowy to taki, który zaspokaja potrzeby teraźniejszości, nie umniejszając możliwości przyszłych pokoleń do zaspokojenia ich własnych potrzeb. Jest to system przyjazny środowisku, opłacalny ekonomicznie i sprawiedliwy społecznie. Dzięki zaangażowanej współpracy międzynarodowej możliwe jest skuteczne czerpanie inspiracji i dostosowywanie obiecujących praktyk na poziomie lokalnym lub regionalnym. Myślmy globalnie i działajmy lokalnie, aby stworzyć naukę odpowiedzialną społecznie, zapewniając, że badania naukowe będą prowadzone w sposób etyczny, przejrzysty i odpowiedzialny, a potencjalne korzyści i skutki będą jasno określone i podawane do wiadomości publicznej. Tylko dzięki takiemu opartemu na współpracy i odpowiedzialnemu podejściu możemy zbudować zrównoważony system żywnościowy, który wyżywi zarówno ludzi, jak i planetę.
Tworząc zrównoważony system żywnościowy, możemy poprawić zdrowie i dobrostan naszej społeczności. Możemy także zmniejszyć nasz wpływ na środowisko i zapewnić każdemu dostęp do pożywnej żywności.
Katarzyna Brukało
Katarzyna Brukało, doktor nauk medycznych, MBA w opiece zdrowotnej, dietetyk kliniczny i specjalista zdrowia publicznego, Katedra Polityki Zdrowotnej, Wydział Zdrowia Publicznego, Śląski Uniwersytet Medyczny, Polska.
Pełni funkcję eksperta Europejskiej Federacji Stowarzyszeń Dietetyków w ramach Europejskiej Sieci Specjalistycznych Dietetyków dla Osób Starszych oraz Międzynarodowej Grupy Urbanistyki na rzecz Równości Zdrowia w ramach Akademii Rozwoju Terytorialnego w Stowarzyszeniu Leibniza.