Izolacja i osąd przyczyniają się do problemów ze zdrowiem psychicznym wielu ludzi w całej Europie. W Polsce natomiast latarnią nadziei jest Fundacja Człowiek. Założona przez Mateusza Biernata organizacja stała się wzorem wspierania potrzebujących. Usiedliśmy z Mateuszem, aby dowiedzieć się więcej o przełomowej pracy Fundacji.
Mateusz Biernat aż za dobrze zna drogę powrotu do zdrowia psychicznego. Po latach zmagania się z własnymi wyzwaniami, pobytu w ośrodkach zdrowia psychicznego i wykluczenia społecznego, wyobraził sobie inną drogę dla innych i był współzałożycielem Fundacja Człowiek. „W 2015 roku wraz z moją żoną Magdą Biernat założyliśmy Fundację Człowiek, aby wspierać wszystkich, którzy tak jak ja w przeszłości, po kryzysie psychicznym, walczą o powrót do społeczeństwa” – wyjaśnia Mateusz. „Nasza Fundacja jednoczy ludzi z doświadczeniem życiowym, wolontariuszy i zwolenników”.
Ale historia Mateusza to coś więcej niż tylko wyzwania. Doświadczenie w zakresie zdrowia psychicznego go nie definiuje. To prawda, jest to część jego podróży, ale w jej sercu jest ojcem, mężem, adwokatem i specjalistą ds. zdrowia psychicznego, pracującym jako pedagog specjalny, psycholog i terapeuta. „Moje osobiste doświadczenia są podstawą pracy Fundacji Człowiek. Nasza działalność, a także obrona praw człowieka wynikają z moich osobistych doświadczeń” – mówi.
Nie jest zaskoczeniem, że problemy związane ze zdrowiem psychicznym niezaprzeczalnie rosną w całej Europie. Utrzymujące się skutki pandemii, wojny na Ukrainie i narastającego kryzysu związanego z kosztami utrzymania to czynniki, które odbiły się na dobrostanie Europy. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podała, że a 25% wzrost lęku i depresji na całym świecie wywołane wystąpieniem pandemii i zadeklarowały, że izolacja społeczna i samotność powinny zostać uznane za problem zdrowia publicznego i kwestię polityczną dotyczącą osób w każdym wieku. The skutki izolacji społecznej i samotności może znacząco wpływać na zdrowie psychiczne i fizyczne człowieka, a jego skutki w zakresie śmiertelności są porównywalne do skutków palenia, otyłości i braku aktywności fizycznej.
Prawie połowa (46%) Europejczyków doświadczyło problemów emocjonalnych lub psychospołecznych w 2023 r. Komisja Europejska udzieliła odpowiedzi priorytetem jest zdrowie psychiczne z finansowaniem w wysokości 1.23 miliarda euro i 20 nowymi inicjatywami, co świadczy o rosnącym zrozumieniu kwestii uznawania zdrowia psychicznego za równie ważne jak zdrowie fizyczne.
Bliżej Mateusza w Polsce, w ramach Narodowego Programu Zdrowia, kraj uruchomił program Program działań WHO dotyczący luk w zdrowiu psychicznym (mhGAP), oparte na dowodach podejście do zwiększania potencjału i usług w zakresie chorób psychicznych, w ramach krajowego programu zdrowia, co stanowi ważny krok w kierunku zaspokojenia niezaspokojonych potrzeb społeczeństwa w zakresie zdrowia psychicznego.
Jednak skuteczne zmiany często zaczynają się na mniejszą skalę: w społecznościach i poprzez osobiste historie. Jak mówi Mateusz, nie jest on tylko specjalistą ds. zdrowia psychicznego; jest „ocalałym z psychiatrii”. To osobiste doświadczenie jest siłą napędową Fundacji.
Misją Human Foundation jest pełnienie roli latarni wsparcia dla osób marginalizowanych z powodu problemów psychicznych. Starają się zmienić społeczne postrzeganie problemów zdrowia psychicznego, opowiadając się za ścieżkami powrotu do zdrowia i integracji społecznej. Mateusz jest świadectwem wagi wspierania empatii i promowania kompleksowego podejścia do zdrowia i dobrostanu psychicznego, zarówno w społecznościach, jak i wśród decydentów.
„Uznając znaczenie wsparcia społecznego, akceptacji i zrozumienia, moja rola i nasza jako Fundacji polega na przedefiniowaniu rozumienia zdrowia psychicznego jako dynamicznego stanu wewnętrznej równowagi, umożliwiającego jednostkom wykorzystanie ich zdolności w harmonii z powszechnymi zasadami społecznymi wartości” – kontynuuje.
Wsparcie społeczne, akceptacja i zrozumienie to podstawowe filary promowania kompleksowego podejścia do zdrowia i dobrostanu psychicznego – zarówno w społeczeństwie, jak i wśród decydentów.
Przełamać piętno: nowa definicja zdrowia psychicznego
Fundacja Człowiek nie została założona tylko po to, aby pomagać ludziom w radzeniu sobie z problemami zdrowia psychicznego. Wykracza poza to i ma na celu przełamanie barier i piętna, które często uniemożliwiają jednostkom osiągnięcie pełnego potencjału. Fundacja stara się wspierać wspierającą społeczność, w której ludzie z przeżytymi doświadczeniami czują się cenieni, rozumiani i wzmacniani jako członkowie społeczeństwa.
Wiele osób cierpiących na problemy psychiczne spotyka się z ostracyzmem i etykietuje się je fałszywymi stereotypami. Często postrzega się je jako „chorych” w sposób sugerujący niebezpieczeństwo lub agresję, a nie jako osoby na ścieżce wyzdrowienia. 60% pacjentów w Polsce potrzebujących wsparcia w zakresie zdrowia psychicznego zgłasza, że nie szuka pomocy ze względu na piętno. Takie postrzeganie sprzyja wykluczeniu i zmniejsza potencjał osób borykających się z problemami psychicznymi. Może nawet zniechęcić ludzi do szukania pomocy, pogarszając ich stan. Demontaż tej szkodliwej narracji i przezwyciężenie tych błędnych przekonań leży u podstaw pracy Fundacji.
„Fundacja Człowiek to organizacja działająca na rzecz osób wykluczonych i napiętnowanych z powodu „choroby psychicznej” – wyjaśnia Mateusz. „Chcemy dotrzeć do ludzi, którzy mają ogromny potencjał wewnętrzny, ale niestety są postrzegani przez większość społeczeństwa przez pryzmat nieprawdziwych stereotypów”.
Napiętnowanie wokół diagnozy zaburzeń psychicznych może mieć druzgocące konsekwencje. Ludzie mogą stracić możliwości, takie jak zatrudnienie, i ważne cele życiowe, ponieważ ogranicza to ich zdolność do nawiązywania kontaktów międzyludzkich i zmniejsza trwałość ich relacji z innymi. Niektórzy nawet twarzą mimowolna hospitalizacja wyłącznie na podstawie ich diagnozy.
Osoby stojące przed ogromnym wyzwaniem, jakim jest kryzys zdrowia psychicznego, często zmuszone są jednocześnie skupiać się na przetrwaniu w społeczności, której członkowie zamiast pomagać, przyczyniają się do ich trudności. Wynika to z faktu, że „osoby z diagnozą psychiatryczną są postrzegane przez innych członków społeczeństwa jako niebezpieczne, przez co mogą czuć się zmartwione, odizolowane i wykluczone”. wyjaśnia Mateusz.
„Piętno związane z diagnozą psychiatryczną może również zrujnować czyjąś karierę lub zakończyć ją. W niektórych przypadkach osoby, które nigdy nie popełniły przestępstwa, są mimowolnie zamykane w ośrodkach szpitalnych na dni, tygodnie, lata, a nawet na całe życie z powodu zaburzeń psychicznych. diagnoza” – mówi Mateusz, stwierdzając, że „diagnoza psychiatryczna nie powinna decydować o życiu człowieka”.
Edukacja, polityka i komunikacja włączająca
Edukacja odgrywa kluczową rolę. Fundacja aktywnie promuje komunikację włączającą, aby przełamać piętno i stworzyć środowisko bardziej wspierające powrót do zdrowia psychicznego. Działania profilaktyczne i edukacyjne mogą przygotować każdego, od studentów po profesjonalistów, do wspierania siebie i innych. Polityka i praktyki sprzyjające rekonwalescencji, w tym wzmocnieni pracownicy wspierający rówieśników, płynne przenoszenie szpitali i możliwości zatrudnienia dla osób w trakcie rekonwalescencji, to kolejny kluczowy element układanki.
Ale to nie wystarczy. Fundacja podkreśla znaczenie stosowania włączających strategii komunikacyjnych w celu przełamania piętna. Obejmuje to używanie odpowiedniego języka i terminologii. „Nasze wychowanie, doświadczenia i otaczający nas świat kształtują znaczenie, jakie nadajemy słowom” – wyjaśnia Mateusz. „Słowa mogą być potężnymi narzędziami kształtującymi sposób, w jaki myślimy i działamy. Fundacja aktywnie promuje komunikację włączającą, aby przełamać piętno i stworzyć środowisko bardziej wspierające powrót do zdrowia psychicznego.
„Tak jak każdy inny”
Ta niezwykła Fundacja zajmuje się inną kluczową kwestią: umożliwieniem osobom z problemami zdrowia psychicznego odzyskania należnego im miejsca w społeczeństwie. Ich misja wykracza daleko poza samo wsparcie, ale pomaga przełamać bariery, aby zapewnić przyszłość pełną możliwości. „Osoby w kryzysie czują się odrzucone, wykluczone, a często wyśmiewane, tracą motywację do zmiany swojego życia i zaprzestania rozwijania swojego wewnętrznego potencjału. Dlatego misją Fundacji jest umożliwienie tym osobom rozwoju poprzez działania uświadamiające i rzecznictwo na ich temat imieniu” – mówi Mateusz.
Jak oni to robią? Zaciekle opowiadając się za prawami osób chorych psychicznie, zapewniając im niezbędne wsparcie, aby mogły wrócić do pracy, realizować cele edukacyjne i aktywnie uczestniczyć w swoich społecznościach. Ale praca Fundacji wykracza poza indywidualne doświadczenia. Ich celem jest przybliżenie opinii publicznej realnych problemów, z jakimi borykają się osoby cierpiące na choroby psychiczne, podkreślając możliwość wyzdrowienia dzięki praktycznym wysiłkom.
Niezachwiane zaangażowanie Mateusza na rzecz praw człowieka napędza działania rzecznicze Fundacji. „Bądź zmianą, którą chcesz zobaczyć w świecie” – mówi, powtarzając słynny cytat Mahatmy Gandhiego. Od 2018 roku Fundacja odgrywa kluczową rolę w procesie: Europejski Dzień Osób Niepełnosprawnych, opowiadając się za humanitarnym traktowaniem osób znajdujących się w kryzysie zdrowia psychicznego. Decydującym momentem był wykład Mateusza z 2019 r. na temat przymusu w opiece psychiatrycznej w Parlamencie Europejskim.
Na poziomie ogólnopolskim Fundacja aktywnie uczestniczy w pracach Rady ds. Zdrowia Psychicznego przy Ministrze Zdrowia. Ich międzynarodowy zasięg rozciąga się na Komitet Praw Człowieka Europy Zdrowia Psychicznego, gdzie nieustannie dążą do postępu w opiece nad zdrowiem psychicznym.
Realizacja tych celów przez Fundację kształtuje się poprzez konkretne działania, takie jak: upowszechnianie świadomości i edukacji w zakresie zdrowia psychicznego w społeczeństwie, propagowanie pełnego uczestnictwa osób z problemami zdrowia psychicznego w życiu społecznym, zawodowym i kulturalnym, upowszechnianie wiedzy o przyczynach zaburzeń psychicznych złego stanu zdrowia i sposobów wspierania dobrostanu oraz budowanie ogólnopolskiej sieci wsparcia dla osób borykających się z problemami zdrowia psychicznego.
Fundacja nie przemawia tylko w imieniu swoich członków; umożliwia im dzielenie się swoimi historiami w celu zwalczania piętna i błędnych przekonań. Dzieląc się tymi prawdziwymi doświadczeniami, rzucają światło na realia wpływu życia ze złym zdrowiem psychicznym. Te mocne świadectwa pokazują, że osoby z diagnozą zdrowia psychicznego są „takie same jak wszyscy inni”. Podkreślają, że to piętno, wykluczenie i brak możliwości, a nie sam zły stan zdrowia, spychają ludzi na margines społeczeństwa. „Dzieląc się prawdziwymi historiami ludzi, pokazujemy, że diagnozy zdrowia psychicznego nie definiują tego, kim jesteś. Napiętnowanie, wykluczenie i brak szans przyczyniają się do marginalizacji. Swoją pracą pokazujemy również, że powrót do zdrowia jest możliwy” – mówi Mateusz.
Interaktywna mapa wsparcia: wzmacnianie pozycji jednostek
Jeszcze przed pandemią Covid-19 problemy ze zdrowiem psychicznym były powszechne i dotykały 1 na 6 osób w UE kosztem 4% PKB. Pandemia znacząco pogorszyła sytuację, powodując izolację, strach i zakłócenia w codziennym życiu. Dostęp do usług w zakresie zdrowia psychicznego stał się trudniejszy, w miarę jak sektor prywatny zaczął dostarczać rozwiązania online. „Pandemia głęboko wpłynęła na zdrowie psychiczne społeczeństwa” – wyjaśnia Mateusz.
W odpowiedzi na izolację społeczną i traumę związaną z pandemią Fundacja rozpoczęła wmurowanie kamienia węgielnego mapa interaktywna w 2020 r. To ogólnopolskie źródło, liczące ponad 4,300 zasobów, a ostatnio zawierające treści ukraińskie, okazało się skutecznym narzędziem do zwalczania izolacji i łączenia ludzi ze służbami zdrowia psychicznego i grupami wsparcia.
Ta udana inicjatywa inspiruje teraz innych. Fundacja uczestniczy w inicjatywie europejskiej MENTALNOŚĆ, program pilotażowy przedstawiający mapę wsparcia jako dobrą praktykę. Kraje takie jak Słowacja i Rumunia badają możliwość wdrożenia mapy, wykazując jej możliwość dostosowania do różnorodnych potrzeb i kultur. Sama mapa wciąż ewoluuje i może pochwalić się ponad 4,300 zasobami, a ostatnio dodała treści ukraińskie, aby pomóc uchodźcom.
Poza jednostką: podejście oparte na społeczności
Oczywiście zajęcie się wpływem problemów zdrowia psychicznego wykracza daleko poza indywidualną odpowiedzialność. Fundacja opowiada się za podejściem społecznościowym, budującym silne lokalne systemy wsparcia. Oznacza to, że organizacje, specjaliści z władz oświatowych, placówki zatrudnienia, służby ratunkowe, takie jak policja, a nawet grupy samopomocy mogą współpracować, aby umożliwić powrót do zdrowia i reintegrację społeczną.
„Wyobraźcie sobie sieć lokalnych podmiotów, z których każdy ma jasno określone role, współpracujących, aby wspierać osoby w kryzysie zdrowia psychicznego” – wyjaśnia Mateusz. „Ostatecznym celem tego systemu powinno być ułatwienie powrotu do zdrowia i powrót ludzi do społeczności i miejsc pracy”.
Według Mateusza kluczową rolę odgrywają także organizacje oddolne. „Działanie lokalne jest niezwykle ważne” – podkreśla. „Żyjemy w świecie złożonych procesów, przeładowanym informacjami”. Najbardziej potrzebne są proste, ale skuteczne rozwiązania.
Wybory do Parlamentu Europejskiego: czas na zmiany?
Niedawny wzrost problemów ze zdrowiem psychicznym w Europie uwydatnia potrzebę poprawy opieki psychiatrycznej. W obliczu zbliżających się wyborów do Parlamentu Europejskiego Fundacja opowiada się za polityką, która priorytetowo traktuje zdrowie psychiczne w oparciu o długoterminowe cele, jasne wskaźniki i bardziej wyspecjalizowane fundusze. „Opracowywanie i wdrażanie polityk i usług powinno opierać się na podstawowej zasadzie współtworzenia poprzez znaczące zaangażowanie wszystkich interesariuszy, zwłaszcza osób z doświadczeniem życiowym i ich zwolenników” – mówi Masteusz.
„Zdrowie psychiczne powinno stanowić integralną część przyszłych planów UE w zakresie bezpieczeństwa zdrowia. Musimy leczyć całą osobę, biorąc pod uwagę czynniki psychiczne i społeczne, a nie tylko objawy choroby. Zmiany te powinny mieć charakter międzysektorowy i uwzględniać rozliczyć Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (CRPD)– wyjaśnia Masteusz.
Kluczowe priorytety następnej kadencji UE, które należy wdrożyć, to promowanie i ochrona praw osób z problemami zdrowia psychicznego i niepełnosprawnością psychospołeczną, „tworzenie skutecznych systemów wsparcia, eliminacja przymusu w placówkach zdrowia psychicznego oraz utworzenie dyrektywy w sprawie równego traktowania i przeciwdziałania dyskryminacji. Kolejna kadencja Parlamentu Europejskiego i Komisji musi opierać się na psychospołecznym podejściu do zdrowia i dobrostanu psychicznego.
Wizja lepszej przyszłości
Gdy nawigowaliśmy Europejski Tydzień Zdrowia Psychicznego w zeszłym miesiącu Fundacja Człowiek przypomina nam, że świadomość zdrowia psychicznego jest kluczowa każdego dnia, każdego tygodnia i każdego miesiąca, każdego roku. Nikt z nas nie jest odporny na to ani na jego skutki i każdy z nas musi nauczyć się akceptować różnorodność. „Bycie zwolennikiem zmian, których wielu nie chce lub nie widzi potrzeby, nie jest łatwe. Trzeba być nieustępliwym i konfrontacyjnym” – wyjaśnia Mateusz.
„Najważniejsza jest wiara w to, co się robi, wiara w człowieka, prawo do samostanowienia i prawo do godnego życia. Zmiana systemowa to proces trudny i długotrwały, ale to nie oznacza, że powinniśmy przestać napierać. Myślę, że najważniejsze jest budowanie koalicji organizacji o podobnych poglądach, bo w jedności jest siła i szansa na horyzontalną zmianę”.
Fundacja będzie nadal walczyć o prawa człowieka, tworzyć świadome społeczeństwa i opowiadać się za systemowymi zmianami w opiece i wsparciu zdrowia psychicznego. Jeśli wzmocnimy głosy osób z doświadczeniem, możemy przełamać piętno i zbudować bardziej włączającą Europę.
