Η έκθεση «Κατάσταση της Μητρότητας στην Ευρώπη το 2024» του οργανισμού Make Mothers Matter προσφέρει μια ζωντανή, και συχνά συγκλονιστική, εικόνα του τι σημαίνει να είσαι μητέρα στην Ευρώπη του 21ου αιώνα. Περισσότερες από 9,600 μητέρες σε 11 χώρες της ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν μιλήσει. Αυτό που αποκαλύπτουν είναι ταυτόχρονα βαθιά προσωπικό και αναμφισβήτητα συστημικό.
Η Άντζελα Γκαρσία, Διευθύντρια του Make Mothers Matter, αναλογίζεται τι σημαίνουν τα ευρήματα και τι πρέπει να ακολουθήσει.
«Απλώς έπρεπε να συνεχίσω», είπε μια μητέρα. Μια άλλη είπε: «Κανείς δεν βοήθησε, έπρεπε να βρω τη δύναμη μόνη μου». Αυτές δεν είναι μεμονωμένες φωνές. Αντηχούν πέρα από σύνορα, ηλικιακές ομάδες και εισοδηματικά κλιμάκια, και εμφανίζονται σε... Εκτεταμένη έρευνα του Make Mothers Matter (MMM) για το 2024Η έρευνα εμβαθύνει στη σύγχρονη πραγματικότητα της μητρότητας στην Ευρώπη.
Από την ψυχική υπερφόρτωση μέχρι τις θυσίες στην καριέρα τους, η έκθεση αποκαλύπτει μια δυσάρεστη αλήθεια: παρά την πρόοδο στις πολιτικές ισότητας των φύλων, πολλές μητέρες εξακολουθούν να αισθάνονται ότι δεν τις βλέπουν, ότι δεν τις υποστηρίζουν και ότι δεν τις εκτιμούν.
Πώς, λοιπόν, προχωράμε μπροστά; Πώς εκτιμούμε τον κρίσιμο ρόλο της μητρότητας στην κοινωνία και παρέχουμε την υποστήριξη που απαιτείται για την προώθηση της ευημερίας των μητέρων, και με αυτήν, των οικογενειών; Μια απάντηση μπορεί να βρίσκεται στην υιοθέτηση μιας οικονομίας ευημερίας, ενός μοντέλου που βάζει τους ανθρώπους και τον πλανήτη πάνω από το κέρδος. Αλλά πρώτα, ας αναλύσουμε τι πραγματικά αντιμετωπίζουν οι σημερινές μητέρες.
Το βάρος του ψυχικού φορτίου
Περισσότερο από το 67% των μητέρων λένε ότι αισθάνονται ψυχικά υπερφορτωμένες και οι μισές αναφέρουν ότι αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως άγχος, κατάθλιψη ή επαγγελματική εξουθένωση. Το συναισθηματικό κόστος είναι υψηλότερο μεταξύ των μητέρων ηλικίας 30-39 ετών, εκείνων με μικρά παιδιά και εκείνων που βρίσκονται σε ομάδες χαμηλότερου εισοδήματος, όπως δείχνει η έρευνα.
Και ενώ οι περισσότεροι περιγράφουν την ανατροφή των παιδιών χρησιμοποιώντας λέξεις όπως «χαρά» και «αγάπη», οι μητέρες ανέφεραν εξίσου συχνά την «κόπωση» και τη «θυσία».
Μεταξύ των χωρών, το ψυχικό φορτίο της μητρότητας ποικίλλει: το 81% των Πορτογαλίδων μητέρων αναφέρουν ότι νιώθουν καταβεβλημένες, σε σύγκριση με το 46% στη Γερμανία. Πολλές αισθάνονται μόνες στους αγώνες τους και μόνο οι μισές λένε ότι έχουν χρόνο για τον εαυτό τους. Ένας σημαντικός αριθμός λέει ότι δεν είχε καθόλου υποστήριξη, ούτε καν από επαγγελματίες υγείας.
Αυτό δεν είναι απλώς μια έκκληση για καλύτερη ψυχική υγειονομική περίθαλψη για τις μητέρες· είναι μάλλον μια έκκληση για μια πολιτισμική αλλαγή.
Επιστροφή στη δουλειά, αλλά με ποιο κόστος;
Μετά τη γέννηση ενός παιδιού, η επαγγελματική πορεία μιας γυναίκας συχνά ακολουθεί μια απότομη παράκαμψη. Πριν από τη μητρότητα, το 74% των ερωτηθέντων στην έρευνα εργάζονταν πλήρους απασχόλησης, ποσοστό που μειώνεται στο 49% μετά το πρώτο τους παιδί, με το 15% να αποχωρεί εντελώς από την αγορά εργασίας. Γιατί; Λοιπόν, επειδή τα τρέχοντα εργασιακά περιβάλλοντα εξακολουθούν να αναμένουν από τις μητέρες να επιστρέφουν σαν να μην έχει αλλάξει τίποτα.
Μόνο μια μειοψηφία μητέρων επωφελείται από τη σταδιακή επανένταξη στο εργατικό δυναμικό (35%) ή από ευέλικτο ωράριο (46%). Ακόμα λιγότερες (μόλις 27%) έχουν πρόσβαση σε επιλογές τηλεργασίας. Σε χώρες όπως η Ισπανία, η Ιταλία και η Τσεχία, η έλλειψη ευελιξίας στον χώρο εργασίας αποτελεί σημαντικό παράγοντα. Όπως ήταν αναμενόμενο, το 27% των μητέρων λένε ότι η μητρότητα επηρέασε αρνητικά την καριέρα τους, οδηγώντας σε μειωμένο εισόδημα, καθυστέρηση στην επαγγελματική τους εξέλιξη και, για ορισμένες, σε άμεσες διακρίσεις.
Αντιδρώντας σε αυτή την κατάσταση, το 37% των μητέρων επέλεξε να μην αναλάβει δράση. Όχι επειδή δεν τις ένοιαζε, αλλά πιθανότατα επειδή δεν διέθεταν τον χρόνο, τους πόρους ή την προστασία για να αντιδράσουν. Κάποιες μπορεί να φοβούνται αντίποινα, ενώ άλλες απλώς δεν ξέρουν πού να στραφούν.
Η απλήρωτη βάρδια και η σιωπηλή υπομονή της εγχώριας ανισότητας
Η πίεση δεν μειώνεται στο σπίτι. Παρά τις δεκαετίες υπεράσπισης της κοινής φροντίδας, οι μητέρες εξακολουθούν να χειρίζονται τουλάχιστον το 63% των οικιακών και παιδικών καθηκόντων μόνες τους - και αυτός ο αριθμός ανεβαίνει στο 70% ανάλογα με την συγκεκριμένη εργασία. Η έρευνα διαπίστωσε ότι ένας στους τέσσερις πατέρες δεν πήρε καθόλου άδεια πατρότητας, παρά το γεγονός ότι τη δικαιούταν, συχνά λόγω οικονομικών περιορισμών ή προσδοκιών από τον χώρο εργασίας.
Και αυτό δεν αφορά μόνο τη γονική μέριμνα. Ένα ολόκληρο 25% των μητέρων ζουν με κάποιον, παιδί ή ενήλικα, στον οποίο παρέχουν πρόσθετη φροντίδα. Αυτή η απλήρωτη εργασία δεν σταματά ποτέ.
Αυτή η ανισορροπία ενισχύει έναν κύκλο: οι μητέρες προσαρμόζουν την επαγγελματική τους ζωή για να εξυπηρετήσουν την παροχή φροντίδας, κάτι που επηρεάζει τα κέρδη και την ασφάλεια της συνταξιοδότησής τους. Εν τω μεταξύ, η συμβολή τους, ζωτικής σημασίας για την υγεία των οικογενειών και των οικονομιών, σε μεγάλο βαθμό δεν αναγνωρίζεται.
Μια οικονομία ευημερίας: κάτι περισσότερο από μια απλή λέξη-κλειδί
Τι είναι, λοιπόν, μια οικονομία ευημερίας και πώς θα μπορούσε να βοηθήσει;
Η οικονομία της ευημερίας είναι ένα μοντέλο που δίνει προτεραιότητα στις κοινωνικές υποδομές, όπως η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση και οι υπηρεσίες φροντίδας, έναντι της παραδοσιακής αύξησης του ΑΕΠ. Εκτιμά τον χρόνο, τις σχέσεις και την ψυχική υγεία και θεωρεί την απλήρωτη φροντίδα όχι ως βάρος που πρέπει να ελαχιστοποιηθεί, αλλά ως το θεμέλιο της κοινωνίας.
Για τις μητέρες, η μετάβαση προς αυτό το νέο είδος οικονομίας θα μπορούσε να σημαίνει:
- Ισχυρότερες υπηρεσίες ψυχικής υγείας που βασίζονται στην κοινότητα και ανταποκρίνονται στις πολιτισμικές απαιτήσεις.
- Μεταρρυθμίσεις στον χώρο εργασίας που υπερβαίνουν το δικαίωμα ζητήσει ευελιξία και αντ' αυτού εγγύηση
- Διευρυμένες και αμειβόμενες γονικές άδειες—για όλοι
- Αναγνώριση της μη αμειβόμενης εργασίας φροντίδας σε συνταξιοδοτικά προγράμματα και αξιολογήσεις σταδιοδρομίας.
- Προσιτή, προσβάσιμη παιδική φροντίδα που προσφέρει πραγματική επιλογή και ευελιξία.
Η έκθεση του Make Mothers Matter προσφέρει έναν οδικό χάρτη γεμάτο με εφαρμόσιμες συστάσεις για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής της ΕΕ, τους εργοδότες και τις κοινότητες. Από τις «πιστώσεις φροντίδας» που αντισταθμίζουν τον χρόνο απουσίας από το εργατικό δυναμικό έως την υποστήριξη του θηλασμού στους χώρους εργασίας, οι προτάσεις είναι τόσο πρακτικές όσο και επείγουσες.
Ήρθε η ώρα να εμφανιστεί το χωριό
Η παροιμία λέει: «Χρειάζεται ένα ολόκληρο χωριό για να μεγαλώσει ένα παιδί». Αλλά για πολύ καιρό, το χωριό βασιζόταν υπερβολικά στις μητέρες, περιμένοντας από αυτές να τα κάνουν όλα — συχνά σιωπηλά.
Η έκθεση του MMM για την Κατάσταση της Μητρότητας στην Ευρώπη το 2024 δεν μοιράζεται απλώς στατιστικά στοιχεία, αλλά ενισχύει τις εμπειρίες που έχουμε ζήσει και μας καλεί να επανεξετάσουμε τι εκτιμούμε. Αν πραγματικά θέλουμε ένα μέλλον όπου οι οικογένειες ευημερούν, η ψυχική υγεία προστατεύεται και η ισότητα των φύλων είναι κάτι περισσότερο από ένα σύνθημα, τότε η εργασία στον τομέα της φροντίδας πρέπει να αντιμετωπίζεται ως απαραίτητη.
Πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτό; Υπάρχουν διάφοροι τομείς που μπορούν να αντιμετωπιστούν:
Περιγεννητική ψυχική υγεία χρειάζεται πολύ ισχυρότερη υποστήριξη σε όλη την Ευρώπη. Αυτό σημαίνει επένδυση σε ολιστική φροντίδα με βάση την κοινότητα, η οποία ενσωματώνεται στις υπηρεσίες στις οποίες βασίζονται ήδη οι γονείς και οι γυναίκες που θηλάζουν, από γενικούς ιατρούς και μαίες έως κοινωνικούς λειτουργούς, όχι μόνο σε εξειδικευμένες κλινικές. Η οικονομικά προσιτή, υψηλής ποιότητας φροντίδα παιδιών πρέπει να αναγνωριστεί ως θεμελιώδης για την ευημερία και η καλύτερη συλλογή δεδομένων είναι απαραίτητη για την πλήρη κατανόηση των εμπειριών κατά τη διάρκεια και μετά την εγκυμοσύνη.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της ΕΕ πρέπει να ηγηθούν υποστηρίζοντας φιλικοί προς την οικογένεια χώροι εργασίας, ευέλικτες εργασιακές ρυθμίσεις και ομαλότερη, πιο υποστηρικτική επιστροφή από τη γονική άδεια. Πλήρης εφαρμογή του Οδηγία για τη διαφάνεια των πληρωμών και επεκτείνοντας το Οδηγία για την ισορροπία των φύλων στα εταιρικά συμβούλια Η συμπερίληψη περισσότερων εργοδοτών θα μπορούσε να οδηγήσει σε πρόοδο όσον αφορά την ισότητα των φύλων.
Εξειδικευμένη υποστήριξη θηλασμού πρέπει να επεκταθεί ώστε να προσφέρει όχι μόνο πρακτική καθοδήγηση αλλά και συναισθηματική φροντίδα. Και ο ιδιωτικός τομέας έχει να διαδραματίσει ρόλο. Στην Ισπανία, το Υπεύθυνη Πιστοποιητικό Empresa Familiarmente (Εταιρεία που είναι υπεύθυνη για την οικογένεια, που προωθείται από το Ίδρυμα Más Familia, μέλος του MMM) αναγνωρίζει τους εργοδότες που υποστηρίζουν την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, την ένταξη και την κοινωνική ευθύνη, ιδίως όσον αφορά την υποστήριξη των οικογενειακών αναγκών των εργαζομένων. Η Γαλλία Ετικέτα «Εταιρεία Φιλική προς την Οικογένεια (FFC)» προσφέρει ένα παρόμοιο μοντέλο, δείχνοντας ότι η ιεράρχηση της ευεξίας στην εργασία δεν είναι απλώς εφικτή, αλλά και ολοένα και πιο αναμενόμενη.
Για να βοηθήσουν τους εργοδότες να εφαρμόσουν αυτές τις πολιτικές στην πράξη, προγράμματα της ΕΕ όπως το Ταμείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Καινοτομίας (EaSI) και την Πρόγραμμα Πολίτες, Ισότητα, Δικαιώματα και Αξίες (CERV). προσφέρουν οικονομική υποστήριξη για οικογενειακή άδεια, ευέλικτη εργασία και πρωτοβουλίες ισότητας. Πρωτοβουλία EU4Gender Equality συνεργάζεται επίσης με τον ιδιωτικό τομέα για τη δημιουργία πιο συμπεριληπτικών, φιλικών προς την οικογένεια και ισότιμων ως προς τα φύλα χώρων εργασίας.
Πάνω από όλα, εργαλεία διαλογής και κλινικές οδηγίες πρέπει να αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία των ανθρώπων που γεννούν – με στοχευμένη προσοχή σε όσους αντιμετωπίζουν προκλήσεις που συνδέονται με τη φυλή, τη μετανάστευση, τη φτώχεια, την αναπηρία και τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Αλλά ίσως το πιο σημαντικό, αυτό ξεκινά με το να ακούει κανείς όλες τις μητέρες, παρέχοντάς τους εκπροσώπηση από όλες τις κοινότητες, όχι μόνο μία φορά το χρόνο σε μια έρευνα, αλλά σε κάθε απόφαση πολιτικής, σε κάθε αίθουσα συνεδριάσεων και σε κάθε σπίτι.
Τελικά, μια οικονομία ευημερίας που δίνει προτεραιότητα στη φροντίδα, την ισότητα και την ολοκληρωμένη υποστήριξη θα μπορούσε να είναι η μετασχηματιστική αλλαγή που χρειαζόμαστε. Αναγνωρίζοντας τη διασύνδεση της εργασίας, της υγείας και της οικογενειακής ζωής, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα μέλλον όπου η ψυχική υγεία των μητέρων δεν θα αποτελεί περιθωριακό ζήτημα αλλά κεντρική προτεραιότητα για όλους.
Περισσότερα για την Κατάσταση της Μητρότητας στην Ευρώπη το 2024
Το MMM παρουσιάζει αυτήν τη στιγμή τα αποτελέσματα της έρευνας στις συμμετέχουσες ευρωπαϊκές χώρες, με μια ειδική παρουσίαση να έχει προγραμματιστεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Σεπτέμβριο του 2024.
Η μελέτη, η οποία ανατέθηκε από την οργάνωση Make Mothers Matter και διεξήχθη από την παγκόσμια ερευνητική εταιρεία Kantar, συνδυάζει δεδομένα και βιωματικές εμπειρίες, με τη συμβολή της ανεξάρτητης συμβούλου για θέματα φύλου και ανώτερης συνεργάτιδας της Equimundo, Nikki van der Gaag.
Μπορείτε να κατεβάσετε την τελευταία έκδοση του βιβλίου "Κατάσταση της μητρότητας στην Ευρώπη 2024" εδώ.
Άντζελα Γκαρσία Ρομέρο
Η Άντζελα Γκαρσία Ρομέρο είναι Διευθύντρια Έργου στο Make Mothers Matter, μια διεθνή ΜΚΟ που υποστηρίζει τα δικαιώματα των μητέρων. Με μια ποικίλη διεθνή καριέρα που εκτείνεται σε τομείς όπως η νομική, τα μουσικά δικαιώματα, η φιλανθρωπία και τα ακίνητα, η Άντζελα έχει πλοηγηθεί σε πολλούς τομείς με σκοπό και αφοσίωση. Ωστόσο, ο πιο απαιτητικός και μεταμορφωτικός ρόλος της ήταν αυτός της μητέρας, ο οποίος της έχει δώσει βαθιά γνώση των πραγματικοτήτων που αντιμετωπίζουν οι περισσότερες μητέρες.
Παθιασμένη με τη γονική μέριμνα, την εκπαίδευση και την ανθρώπινη επαφή, η Άντζελα έχει ως δέσμευση να χτίσει μια κοινωνία όπου κάθε άτομο μπορεί να αξιοποιήσει πλήρως τις δυνατότητές του και όπου το ουσιαστικό -αλλά συχνά αόρατο- έργο της μητρότητας εκτιμάται πραγματικά.